Hoe de oorlog de Spaanse griep hielp.
De reis begint in 1918, in een legerkamp in Massachusetts, waar duizenden jonge soldaten worden voorbereid op een overzeese strijd. Het is koud in het kamp, vies en overvol, en net als in het door oorlog verwoeste Europa, waart er een luchtweginfectie rond onder de jonge mannen. Hoge koorts, extreme benauwdheid en blauwgekleurde lippen zijn enkele van de symptomen. Een medicijn is er niet.
De onbekende ziekte zou al snel bekendstaan als de Spaanse griep en zou uiteindelijk aan 675.000 Amerikanen het leven kosten. Wereldwijd lopen de schattingen van het aantal slachtoffers op tot tussen de 50 en 100 miljoen, waarmee het de dodelijkste epidemie uit de geschiedenis was.
De oorlogswinter
Waar de uitbraak van die oorlogswinter precies ontstond is onbekend, maar waarschijnlijk werd het virus verspreid door troepen die terugkeerden uit het hart van de oorlog. Ecologisch gezien waren de loopgraven in Noord-Frankrijk een gigantisch experiment, waar massa’s mannen uit alle windstreken – en daarmee allerlei soorten immuunsystemen – samenkwamen.
Aanvankelijk werd gedacht dat een bacterie de boosdoener was. Honigsbaum beschrijft hoe koppige wetenschappers, overtuigd van het ‘bacteriële paradigma’, er alles aan deden om die aanname bevestigd te zien.
In werkelijkheid is influenza A een virale infectie. Dat werd pas definitief bewezen toen in 1933 een geïnfecteerde fret op een laborant nieste, waarop deze ziek werd. Onder de microscoop werd het virus H1N1 niet zichtbaar tot in de jaren veertig.
Pas in 2005 brachten wetenschappers het hele genoom ervan in kaart en bleek dat de oorsprong waarschijnlijk in vogelpopulaties lag.
Slachtoffers
De enormiteit van het aantal slachtoffers is nu nauwelijks voor te stellen. Maar misschien wel de adembenemendste eigenschap van de Spaanse griep was dat er zo veel jongeren aan stierven. Waar gewone griep vooral baby’s en ouderen raakte, vormden nu ook mensen tussen de twintig en veertig een risicogroep.
Waarom, dat is tot vandaag niet volledig verklaard.
Het verhaal zoals Honigsbaum het vertelt, laat vooral zien hoe nauw de pandemie samenhing met de oorlog,
wat vaker het geval is:
‘Al sinds Perikles in 430 v.C. de Atheners de bezetting van de Spartanen liet uitzitten [waarbij de pest uitbrak],
zijn oorlogen de voorgangers van dodelijke infectieziekten.
